JASNA

KHORDA AWESTA

WENDIDAD

WISPERAD

FRAGMENTY

BURZLIWE DZIEJE AWESTY

1500 – 500 p.n.e.

Tradycja ustna – Wspólne losy Awesty i Wed

Najstarszą zachowaną częścią Awesty są Gathy Zaratusztry, które obecnie datuje się na podstawie badań i analiz lingwistycznych na okres między 1500 – 1000 p.n.e.. Zaratusztra przekazał i nakazywał zapamiętać swoje idee i nauki poprzez hymny – Manthry zwane Gathami . Wersety Gath były zapamiętywane i śpiewane przez jego zwolenników, tym samym przekazując idee innym i kolejnym pokoleniom.

Tradycja świętych hymnów zapamiętywanych i recytowanych przez wyznawców i kapłanów była wspólna dla ludów Indoeuropejskich na przykład Wedy Indo-Ariów, Iliada Greków czy skandynawska Edda. Hymny Zaratusztry i najstarszych części Awesty powstały równolegle do Hymnów Rigwedy i zawierają wspólne elementy wierzeń choć w większości wypadków Rigweda jest swego rodzaju „negatywem ideowym”. Zaratusztra zreformował politeistyczną religię przed-gatyjską głosząc wiarę w jednego dobrego Boga Ahura Mazdę i jego odwiecznego przeciwnika Angra Mainju, koniec czasów i sąd nad złem, zbawienie prawych i klęskę nieprawych czas liniowy, wolną wolę człowieka, równość kobiet i mężczyzn, a Wedy według wielu badaczy (m.in. Asco Parapola, Prods Oktor Skjaervo) pozostały politeistyczne w swojej najstarszej warstwie, rozbudowały system kast i warn i stopniowo nasiąkały elementami starej religii drawidyjskiej z czasów cywilizacji Indusu przejmując koncepcje samsary, reinkarnacji, fatalizmu, przeznaczenia, karmy i czasu kołowego.

Monopol magów i braminów

Przekaz recytowany przez Magów czy Braminów dawał im monopol na wiedzę i interpretację religii, stąd w obydwu tradycjach Gatyjskiej i Wedyjskiej niechęć do spisywania i szerokiego udostępniania świętych tekstów. Forma hymnów i specyfika zapisu tych tekstów ułatwiały ich skuteczne i wierne zapamiętywanie, dlatego pierwsze wzmianki o zapisaniu świętych ksiąg zarówno Awesty jak i Wed są stosunkowo późne i pochodzą z okresu między VI a V w p.n.e. Część uczonych kwestionuje w ogóle istnienie zapisów z tego okresu, ponieważ nie zachowały się ani oryginały, ani wiarygodne kopie

1000 – 300 p.n.e.

Zend Awesta – tradycja ustna trwa

Pokolenia, które nastąpiły po Zaratusztrze, zachowały jego nauki i dodały do ​​nich nowe elementy w postaci modlitw, wyjaśnień, przepisów uszczegółowionego prawa. W ten sposób ludzie stworzyli pisma zoroastryjskie Awesty. Gathy stanowią rdzeń Awesty. Ludzie początkowo nie porzucili części starszych wierzeń, a więc w Aweście znalazła się jakąś ich część, która obejmowała kompozycje, hymny i mity sprzed objawienia Zaratusztry, zmodyfikowane w celu dostosowania do zasad zaratusztriańskich, a także późniejsze kompozycje. Niektóre z nich udało się metodą naukową zidentyfikować, jako starsze od Gath Zaratusztry, albo dużo młodszą od nich. Nie udało się jednak dotąd jednoznacznie ustalić poza Gathami co jest dodane, a co głosił sam Zaratusztra.

Kiedy kapłani zostali wprowadzeni w nową religię, przyjęli rolę zapamiętywania Awesty, zwłaszcza Gath i liturgii. Metoda okazała się bardzo skuteczna w zachowaniu nauk – tak skuteczna, że ​​hymny były nadal wiernie zapamiętywane, dzielone i przekazywane nawet wtedy, gdy zmienił się język recytujących wersety i zatracono znaczenie wersetów.Z nieznanych przyczyn zamknięto kanon awestyjski, skomponowany głównie we wschodnich dialektach aryjskich. Po przerwie, którą nazwiemy latami nieznanymi, uzupełnienia Awesty przybrały formę wyjaśnień, interpretacji i komentarzy zwanych Zend lub Zand. W połączeniu z kanonem awestyjskim nazywano je Zend Awestą lub Zand Awestą .

Podczas gdy Awestę skomponowano w grupie pokrewnych starożytnych języków indoirańskich, nieformalnie nazywanych językami awestyjskimi, zand został skomponowany w językach, które były żywe po upadku rządów macedońskich w II wieku p.n.e. Ostateczne opracowanie tych komentarzy nastąpiło w okresie od II do VII wieku naszej ery. Użyto wtedy stosunkowo nowoczesnego języka zwanego pahlawi lub językiem średnioperskim.

Pierwsza Kompilacja i zniszczenie Awesty:
Awesta Achemenidzka

(ok. 600 – 300 p.n.e.)*

Pliniusz w Historia Naturalis (XXX., 1) odnotował że „Hermippus, filozof ze Smyrny (ok. 250 p.n.e.) przeprowadził bardzo pracochłonne badania wszystkich ksiąg zoroastryjskich, które miały zawierać dwa miliony wersetów , i podał zawartość każdej księgi osobno.” Niestety praca Hermippusa zaginęła

Pierwsze zachowane doniesienie o zapisanych tekstach awestyjskich pochodzą od Arda Viraza autora „Arda Viraf Nameh (III – IV wiek n.e.). Autor księgi twierdzi, że perscy królowie Achemenidów (ok. 600 – 300 p.n.e.) zlecili spisanie całej Awesty na skórach i zdeponowali je następnie w królewskiej bibliotece w Isztakhr. „…Cała Awesta i Zand, napisana na skórach złotym atramentem, została zdeponowana w archiwach w Stakhar Papakan (Ishtakhr, niedaleko Persepolis i Shirazu w prowincji Pars).”

Arabski historyk Al Masudi odnotował, że do ich spisania użyto 12 000 płatów kart pergaminu..

W księdze Arda Viraf Namah, znajduje się informacja że Aleksander Macedoński w 330 p.n.e. spalił awestyjskie rękopisy zdeponowane w królewskiej bibliotece w Isztakhr. Aleksander nakazał też zabić wielu sędziów, dasturów , mobedów , herbadów (kapłanów) i innych wyznawców religii, a także uczonych i mędrców znających teksty Awesty by w ten sposób próbował zniszczyć tajże tradycję ustną.

W księdze Bundahiszn (33.14) z okresu sasanidzkiego tak opisano zniszczenie Awesty,: „Wtedy, za panowania Dariusza, syna Dariusza, cesarz Aleksander przybył do Iranszahr, przybywając z Arum (Europy), zabił króla Dariusza, zniszczył wszystkie rodziny władców, magów i ludzi publicznych Iranszahr, zgasł a wtedy ogromna liczba świętych ogni, zabrał komentarz (zand) Objawienia kultu Mazdy i wysłała go do Arum, gdzie spalił Awestę, a potem podzielił Iranszahr między dziewięćdziesięciu drobnych władców”.

W dziele Sa’ida ibn Khurasankhurrah’a (ok. 747-754): Kitab al-mawalid (Księga Narodzenia Pańskiego), „najstarszego zachowanego autentycznego arabskiego tłumaczenia astrologicznej księgi Pahlawi, które posiadamy” znajdują się także informacje o losie sasanidzkiej Awesty. Księgę Narodzenia Pańskiego przypisuje on mędrcowi Zaradusztowi (Zaratusztrze), Sa’id twierdzi, że nie przetłumaczył swojej wersji z oryginalnego rękopisu Zaraduszta, lecz z nowszej wersji zapisanej przez perskiego pisarza Mahankarda około 637 r. Mahankard zapisał w swojej księdze: „Aleksander zniszczył oryginalne starożytne księgi perskie po przetłumaczeniu ich na język grecki”.**

Z innych relacji dowiadujemy się, że tylko niektóre tematy i księgi zostały przetłumaczone przez Greków, a inne, np. religijne, zostały zniszczone bez tłumaczenia.

Ibn Qutayba (historyk arabski ok 890 r.) stwierdza: Aleksander podbił królestwo Iranu i spalił księgi ich religii.Sahristaniha-e Iran historyk piszący w języku Średnio-Perskim odnotowuje: Aleksander zniszczył tę Awestę, która była przechowywana w formie pisemnej w Samarkandzie. (Z jego tekstu wynika, że być może, była jakaś kopia Awesty przechowywana w miejscu, które można uznać za regionalną stolicę wschodniej części imperium perskiego.

Z kolei Hamza al-Isfahani, w swoim tłumaczeniu z 961 Khwaday Namag (cytowanym także również przez Ferdowsiego) na arabski i popartym relacją Musa ibn Isa al-Kisrawiego stwierdza: „Aleksander, zazdrosny o niezrównaną wiedzę narodu perskiego, najpierw przetłumaczył to, co potrzebował od Persów, a potem zniszczył resztę, zabijając też magów. Chociaż zniszczył ich książki o religii, przetłumaczył ich książki o filozofii, astrologii, medycynie i rolnictwie z perskiego na grecki i egipski, które wysłał do Aleksandrii. Ta relacja potwierdza zapis w Denkard, że ​​Awesta i teksty pomocnicze zawierały w 21 księgach (naskach?) także encyklopedyczną wiedzę.

W Tansar-Nama (tekst perski przetłumaczony z języka średnio-perskiego) znjduje się lakoniczna wzmianka: Aleksander zniszczył Awestę.

W Din Vijirgard (księdze spisanej języku średnio-perskim) znajduje się kolejna informacja: „Aleksander zniszczył wiele Nasków (Księgi Awesty) z wyjątkiem tych dotyczących medycyny i gwiazd, które przetłumaczył na rzymski” (Persowie nazywali Europę „Rzymem” od czasów dynastii Partyjskich ponieważ przedstawicielem świata zachodu i Europy było dla nich Imperium Rzymskie.)

Druga pisemna kompilacja – Partyjska Awesta

(247 p.n.e. – 224 n.e.)

Po obaleniu greckich rządów przez Partów (Partowie. Parthawa, Partia była jednym z narodów Irańskich pochodzących od Ariów), Partowie (247 p.n.e. – 224 n.e.) rozpoczęli dzieło kompilacji rozrzuconych resztek Awesty rozproszonych podczas panowania Greków informację o tym zawarta jest w. Środkowo perskim tekście, Denkard (412.5-11): „Król Arsacydów Walachsz lub Wologese (ponieważ jest to powszechna nazwa wśród Partów Arsacydów, król, o którym mowa, jest uważany za króla Partów Wologazes IV, ok. 147-191 n.e.), nakazał, aby wysłać do wszystkich prowincji imperium proklamację nakazującą: Należy zachować i spisać, w stanie, w jakim zachowało się w tej prowincji, wszystko, co przetrwało z czystej Awesty i Zand, a także każdą naukę z niej wywodzącą się, która została rozproszona przez spustoszenie i zakłócenia dokonane przez Aleksandra, a także przez jego plądrowanie i inne rabunki Macedończyków. Nakazał także zebrać to wszystko co przetrwało, czy to w formie pisemnej, czy w autorytatywnym przekazie ustnym”. Awesta Partów nie zachowała się. Jednak prawdopodobnie mogła stanowić podstawę Sasanidzkiej Awesty. Czyli 3 kompilacji.

Czy rzeczywiście istniały te dwie wcześniejsze kompilację. Uczeni są w większości zgodni, co do tego że w czasach Achemenidów zaratusztrianizm był już ugruntowaną religią Persów. Nie ma natomiast zgody co do istnienie zapisanych kompilacji wcześniejszych niż sasanidzka. Na pewno jednak najazd Aleksandra i okres rządów greckich musiał być czymś traumatycznym dla wyznawców zaratusztrianizmu, skoro legenda o prześladowaniach i niszczeniu ksiąg powraca tak uporczywie w wielu źródłach, pewne też jest właśnie podczas greckich rządów nastąpiła utrata części wiedzy i przekazu Zaratusztry. Jak się okazało w siódmym wieku miało się dokonać jeszcze gorsze spustoszenie. Spór o istnienie dwóch pierwszych kompilacji, jest o tyle jałowy, że w zamierzchłej przeszłości takie religijne i mitologiczne przekazy były generalnie z dużą dokładnością przekazywane ustnie. Nikt nie kwestionuje w końcu autentyczności Bibli, Eddy, Iliady czy Wed i tego że część korzeni ich wątków sięga bardzo głęboko w przeszłość, choć wiemy, że kompilacja tych ksiąg miała miejsce dużo później niż ich powstanie, a zapisane wersje, które dotrwały materialnie do naszych czasów to kopie, wielu kopi, przepisanych z kopi.

Trzecia pisemna kompilacja – Awesty Sasanidzka

(226-651 n.e.)

Sasańczycy byli dynastią persko-irańską, która obaliła Partów. Proklamacja w Denkard przypisywana sassańskiemu królowi Khosrowowi Anoszirwanowi (531 – 579 ne) stwierdza, że ​​zbieranie fragmentów Awesty rozpoczęte w epoce Partyjskiej dynastii Arsacydów zostało ukończone za panowania Szapura II (309 – 379 ne).

Kompilacja tekstów w językach Avestyjskim i Pahlavi miała miejsce za panowania następujących królów sasanidzkich:
• Ardeszira I (r. 226-241 n.e.) (pod nadzorem jego arcykapłana Tonsara, czyli Tansara),
• Szapur aII ( r. 309 – 379 AC) (pod nadzorem Adarbada Mahraspandana, o którym mówi się, że „oczyścił” Avestę i ustalił liczbę nasków na dwadzieścia jeden (wymienione poniżej), oraz liczbę słów w modlitwie Ahunawara)*,
• Chosrow Anoszirvan (531 – 579 o.P.) Sprawiedliwy (pod nadzorem Mobadana Mobeda Veh-Szabuhra).
•Biorąc pod uwagę dyskusyjność pomysłów Adurabada Mahraspandana niestety nie wiemy na czym to oczyszczanie polegało i co zostało z istniejących wtedy tekstów utracone na skutek jego atorytatywnyvh działań

Poniżej znajduje się przykład Sasanidzkiej Awesty napisany pismem awestyjskim. Jest to fragment rozdziału 28.1 Jasny, który został zdeponowany w Bibliotece Bodlejańskiej w Oksfordzie w Anglii : 

Zniszczenie przez Arabów
ok. 650 – 1000 n.e.

Arabowie rozpoczęli podboje od bizantyjskiej prowincji Syrii w roku 636 Wkrótce potem najechali Mezopotamię (Irak) i przenieśli swoje armie na płaskowyż irański, za panowanie sasaidzkiego monarchy Jazdegirda III. Przez lata, w obliczu nieustępliwego natarcia Arabów, Yazdegird wycofywał się na północny wschód, aż został zabity podstępnie w Merwie w 652 r.

Początkowo Arabowie dawali Zoroastrianom (których nazywali gabr) trzy możliwości: śmierć, przejście na islam lub zapłacenie daniny i upokorzenie. Poniżej cytat z A. s. Trittona Kalifowie i ich nie-muzułmańscy poddani , s. 227,:

„(Niewierzący, dhimmi) musi czuć się osobą niższą, kiedy płaci. W ustalony dzień ma udać się osobiście do emira wyznaczonego do odbioru pogłównego. (emir) siedzi na wysoki tron. kiedy Dhimmi pojawia się przed nim, ofiarując pogłówne na otwartej dłoni. Emir ma wziąć je tak, że jego ręka jest na górze, a ręka dhimmi na dole. Następnie emir ma uderzyć go w szyję, a pachołek, który stoi zanim emirm ma brutalnie go wypędzić. Publiczność może zobaczyć to przedstawienie”.

Jeśli danina nie mogła zostać zapłacona w całości, Zoroastrianie byli zobowiązani do oddania swoich świętych tekstów do spalenia. Muzułmanie rozpoczęli również praktykę niszczenia miejsc kultu zoroastryjskiego lub przekształcania ich w meczety. Wielu zaratusztrian stało się niewolnikami, a następnie zaoferowano im wolność, jeśli przejdą na islam. Zaratysztrianom noszącym kuszti, czyli święty pas, zrywano go pas i zawieszany na szyjach żeby ich upokorzyć.

Kiedy liczba Zoroastrian została zredukowana do niewielkiej mniejszości, pozostała część żyła w nędzy i znosiła liczne upokotzenia jako drugorzędni obywatele żyjący bez praw.

Migracja do Indii

ok. 900 n.e.

Około 900 roku n.e. grupa zaratusztrian zdecydowała się na migrację do Indii. Zabrali ze sobą ocalałe teksty Avesta i Pahlavi będące w ich posiadaniu.

Zniszczenie przez Turkmenów i Mongołów

ok. 1000 – 1300 n.e.

Cokolwiek pozostało z Sasandzkiej Awesty w Iranie, zostało zniszczone przez najeźdźców turkmeńskich i mongolskich. Niewielka grupa Zoroastrian w Jazdzie i Kermanie przetrwała, nie stawiając oporu najeźdźcom i zamiast tego płacąc im hojne daniny. Niemniej jednak wszystkie istniejące świątynie zostały zniszczone, a życie dla ocalałych Zoroastrian stało się nie do zniesienia. Turkmeni, którzy przeszli na islam, stali się morderczymi islamskimi fanatykami iszcącymi wszystko co nie było związane z religią Mahometa”, Mongołowie mordowali całe społeczności nie z powodów religijnych, ale po to, by siać strach, eliminować opór i uprzedzać przyszłe powstania co jeszcze zmniejszyło liczbę zaratusztrian.

Do naszych czsów uratowano zaledwie jedną czwartą pierwotnego tekstu Awesty

21 Nasków Aweaty Sasanidzkiej

21 nasków miało charakter encyklopedyczny i zajmowało się filozofią, teologią, rytuałami, modlitwami, higieną, medycyną i leczniczymi właściwościami tysiąca roślin i ziół, historią, astronomią, geografią i innymi formami wiedzy. Treść jest opisana w Denkard (Sanjana)
tom 8 .

Naski podzielono na trzy kategorie:
1. Stoata Yesnya (Pahlavi Stot yasn) potocznie nazywana Gathyjskimi, ponieważ nazwa składa się z dwóch słów z Gath: Stoata (hymny) i Yesnya (poświęcony).
2. Datic znaczenie legalne.
3. Hadha-manthra oznacza inne odkrywcze myśli.

Wiele tekstów zawiera różnorodne informacje. Na przykład w Haoma (Hom) znaleziono informacje o medycynie i leczniczych właściwościach tysiąca roślin i ziół.

Nazwy, grupowanie i zawartość 21 nasków są następujące:

1. Satudgar/Sudgar nask (gatycki). Cnota i pobożność

2. Vahishta-Mansar/Warsht-Mansr nask (gatycki). Narodziny Zaratusztry, obrzędy religijne, wyjaśnienia Gath

3. Bagh/Bag nask (gatycki). Religia Mazdajasna i jej nauki.

4. Damdad nask (Hadha). To słowo i następne, byty materialne i duchowe, zmartwychwstanie i sąd.

5. Nadar nask (Hadha). Astronomia

6. Pajam/Pazag nask (Hadha). Kalendarz, pory roku, gahambary, miesiące, dni.

7. Ratoshtay/Ratushtaiti nask (Hadha). Kwestie polityczne i społeczne.

8. Barasz/Barisz nask (Hadha). suwerenność, rząd, władza kapłańska, sprawiedliwość, pośrednictwo, dotrzymywanie obietnic.

9. Kashasrub/Kishkisrub nask (Hadha). 

10. Vishtasp/Wishtasp-sast nask (Hadha). Panowanie króla Wisztaspy

11. Kheszt/Washtag nask (gatycki). Praktyczne zastosowania religii.

12. Jerast/Chihrdad nask (Datic). Dzieje ludów i monarchów.

13. Safand/Spend nask (gatycki). Życie Zaratustry.

14. Baghan yasht/Bagan-yasn nask (Datic). Bóg i archaniołowie.

15. Niyaram/Nigadum nask (Datic). Kodeksy prawne. Prawa ekonomiczne.

16. Dvasraub/Duwasrud ​​nask (Datic). Kodeksy prawne. Zbrodnia i kara.

17. Asparam/Husparum nask (Datic). Kodeksy prawne, rytuały, ceremonie.

18. Askaram/Sagadum nask (Datic). Kodeksy prawne, rytuały, ceremonie.

19. Videvdad/Vendidad nask (Datic). Historia, geografia, obrzędy oczyszczenia.

20. Hadocht nask (gatycki). Dobroć

21. Satud yasht/Stud-yasn nask (gatycki). Bóg i archaniołowie